Geschiedenis

Geschiedenis van de wijnbouw in de Nederlanden

Wijnbouw is inmiddels terug in 'de Nederlanden'. Niet alleen enkele inmiddels internationaal erkende wijnbouwers maken er wijn. Er zijn enkele honderden, en er komen er nog steeds bij. Zeker Limburg speelt hierbij een belangrijke rol.

2020 ?

Een heel vroege start van de groei en hevige nachtvorst in het voorjaar betekende voor veel wijnbouwers al direct een terugval in volume.

2019 Bejubeld, maar met een addertje

Het jaar 2019, met zijn verschrikkelijk hete zomer, heeft voor het eerst veel zonnebrandschade laten zien. Iets waarvan bij ons in het noorden niemand verwacht had dat dit zo zwaar zou kunnen toeslaan. Wanneer men niet te vroeg ontbladerd had viel het allemaal nog wel mee. Maar ook was het oogstvolume, voor wie de opbrengsten niet voldoende had getemperd, vaak erg hoog. Hierdoor mankeert het sommige wijnen aan kracht en concentratie.

2018 top-jaar

Het jaar 2018 was een fantastisch jaar voor de Limburgse wijn. Een heel goede druivenkwaliteit stelde de wijnbouwers in staat om prachtige wijnen te maken. Zelfs in rood, hetgeen voor velen verrassend zal zijn, werden er prachtige wijnen gemaakt.

2017 Vorstschade en Maasvallei

Het jaar 2017 zal wellicht de geschiedenis ingaan als het jaar met de enorme schade als gevolg van de voorjaarsvorst, maar ook van de BOB Maasvallei Limburg, de eerste grensoverschrijdende appellatie ter wereld.

2016 Moeilijk en erg nat voorjaar

Hoewel we 2016 vooral zullen herinneren omwille van het extreem natte voorjaar, is het ook een jaar met zeer grote aanplantingen, met name in België. Oud Conijnsbergh in Boechout en Palmenhof in Meeswijk zijn met elk ruim 8 ha direct bij de grootste domeinen van het land.

2015 Grote nieuwe aanplantingen in Limburg
Er is niet alleen veel interesse om de wijnen te drinken, er zijn ook steeds meer mensen die zich semiprofessioneel met wijnbouw gaan bezighouden. In Vlijtingen bijvoorbeeld werden in 2014 nog 4.000 wijnstokken aangeplant en dit jaar komen daar nog eens 5.000 wijnstokken bij. Ook in de Maasvallei zetten enkele wijnbouwers hun eerste stappen, daar wordt op termijn zo'n 15 hectare aan druiven bijgeplant.

2014 De eerste 'selection massale' in België

In het voorjaar van 2014 werd er op Wijndomein De Caybergh voor het eerst Pinot noir selection massale aangeplant in België.

2012 kenniscentrum

Proberen een 'Kenniscentrum voor wijnbouw' tot stand te brengen.

2011 BeNeVit Symposium

Op 8 & 9 september organiseerde ik het BeNeVit Symposium. Het hoofddoel was om meer algemeen, maar de politiek en beleidsmakers duidelijk te maken dat de wijnbouw een sector is met economisch potentieel. Het verslag van TVL geeft een goed beeld. Na afloop van het symposium begon ik mij in te zetten voor de oprichting van een 'kenniscentrum' voor de wijnbouw.

2010 Nederland op verkeerde spoor

De Nederlandse wijnbouw is op het verkeerde spoor met het massal aanplanten van hybriden. Door het aanplanten van hybriden kiest men er voor om een 'landwijn' (BGA) en geen 'kwaliteitswein' (BOB) te maken. Momenteel heeft Nederland nog geen BOB, maar door hybriden te kiezen sluit men het promoveren tot een BOB op voorhand uit.

EU hybridenbeleid
8. SUGGESTIES
8.1. Op grond van bovenstaande analyse stelt de Commissie voorlopig de volgende aanpak voor:
_ Het verbod op het gebruik van interspecifieke rassen voor de productie van v.q.p.r.d. voorlopig handhaven.
_ Dat zou een stimulans zijn om het onderzoek voort te zetten met het oog op nieuwe, betere interspecifieke rassen die wel geschikt zijn voor de productie van v.q.p.r.d.

Omdat er veel mensen vragen hebben hierover heb ik een volledige lezing eraan gewijd. Meer info ...........

2004 Wijnhuizen samen tegen genetische manipulatie

PARIJS, 10 JULI 2004.
Grote namen in de wijnbouw willen voorkomen dat er in wijngaarden geëxperimenteerd wordt met genetisch gemanipuleerde wijnstokken. Franse en Italiaanse firma's zoals Chateau Latour, Romanée-Conti en Vega Sicilia, hebben na een bijeenkomst in Parijs besloten gezamenlijk op te trekken tegen voorgenomen proeven. Die staan in eerste instantie in de Elzas op het programma van het Nationale Instituut Landbouwonderzoek (INRA).

Provinciebestuur vindt: "Wijnbouw in Limburg is een folkloristisch gebeuren en dat moet zo blijven..."
Toen in 2004 een verkennend gesprek plaatshad met het kabinet van Marc Vandeput, waarin men polste naar de ondersteuning door het Provinciebestuur van de Projectaanvraag om een wetenschappelijke studie te laten uitvoeren als Europees Project over de slaagkansen van een professionele wijnbouw in de Euregio Maas Rijn. (De wettelijke weg om een projectaanvraag in te dienen verliep via de Provincie die een voorselectie doet van de projecten die bij de Europese Commissie ingediend worden.) Het uitgewerkte project (logical framework dat verplicht is bij Europese projectaanvragen) was gereed. Dat de projectaanvraag niet werd ingediend ligt aan het feit dat de idee zelf door het kabinet van bestendig afgevaardigde Vandeput gewoon weggehoond werd en de aanvraag zeker niet ondersteund zou worden. "Wijnbouw in Limburg is een folkloristisch gebeuren en dat moet zo blijven..." was de motivering die voor die afwijzing gegeven werd!

2000 GOB Haspengouw

In 2000 werd beslist dat Haspengouwse wijn geen tafelwijn meer is maar dat die volgens Europese normen beschouwd wordt als kwaliteitswijn. Een BOB met de naam GOB Haspengouw is een feit.
GOB Haspengouw (6/1/2000): Haspengouwse wijnen komen uit het grondgebied van de gemeenten Hasselt, Sint-Truiden, Herk-de-Stad, Herstappe tot de Nederlandse grens. De toegelaten druivensoorten zijn: müller-thurgau, kerner, siegerrebe, pinot gris, chardonnay, riesling, auxerrois, pinot noir, pinot blanc, optima, ortega, dornfelder, pinot meunier, würzen en bacchus. Maximale opbrengst: 55 hl/ha.

Men mag gedeeltelijk ontzuren en chaptaliseren. Minimaal alcoholpercentage (na eventuele verrijking) in de fles: 9%. Maximaal alcoholpercentage: 13,5%.

1996

De vereniging Haspengouwse wijnbouwers werd op 9 december 1996 opgericht te Borgloon.

1991 Start Genoels-Elderen

In 1990 kwam ik op het idee om in Genoelselderen wijngaarden aan te leggen. In tegenstelling tot wat op dat moment gebruikelijk was adviseerde ik Chardonnay en Pinot-Noir. In 1991 volgde de aanplant van de eerste twee wijngaarden van elk een halve ha.
Inmiddels is het Wijnkasteel Genoels-Elderen uitgegroeid tot het belangrijkste wijndomein van België en Nederland, met internationaal aanzien en zelfs in Frankrijk aangemerkt als een van de twee beste Chardonnay's van buiten Frankrijk.

1990

In 1990 heeft een groep wijnliefhebbers een wijngaard kunnen aanplanten in de Motvallei, ’De Groote Mot‘, deze telt inmiddels een 2000-tal stokken met als voornaamste variëteiten Muller Thurgau, Auxerrois, Pinot Noir, Sieger en Riesling.

1990 Gemiste kans voor BOB (AOC) Nederlands Limburg

Comité de Patronage van het Limburgs Wijnbroederschap

In het voorjaar van 1990 was ik in een werkgroep actief om een stichting in het leven te roepen die de Nederlands Limburgse wijnbouwers zou organiseren. Dit ‘Comité de Patronage van een Limburgs Wijnbroederschap’ zou als belangrijkste doel hebben om te komen tot de instelling van een ‘wettelijke beschermde herkomstbenaming’ voor Limburgse wijn met zodanige wettelijke bepalingen ten opzichte van ‘toegestane druiven en technieken’ dat de ‘goede naam en faam’ van de Limburgse wijn beschermd zou worden. Ook zou een dergelijk wettelijk kader nieuwe wijnbouwers aanzetten tot het maken van kwalitatieve keuzes.
Ik had een inventaris opgemaakt van alle Nederlands Limburgse wijngaarden, waarin, op enkele stokken na, toen nog geen hybride te bespeuren viel. De voorwaarde voor een Vitis vinifera als basis voor de wijnbouw was evident. De statuten waren gereed om voor de notaris te passeren toen op de laatste vergadering de grootste, en enige echt commerciële wijnbouwer, Hugo Hulst, zich van het project distantieerde. Gelukkig was alle werk dat ik had verricht niet vergeefs. Het ligt immers aan de basis van het starten van de wijnbouw rond het Wijnkasteel Genoels-Elderen.

Nu, ruim 25 jaar later zijn wijnbouwers in Nederlands Limburg bezig om een BOB (beschermde oorsprongsbenaming) te verkrijgen. Maar inmiddels zijn er ook veel wijngaarden met hybriden aangeplant. Doordat de EU in het Europese wijnbeleid ook rigoureus voor kwaliteit heeft gekozen, is het niet mogelijk om aan een met hybriden aangeplante wijngaard de BOB-status te verlenen. Door het ontbreken van enig wettelijk kader hebben een aantal nieuwe wijnbouwers hybriden aangeplant, zonder hierdoor lager ‘geklasseerd’ te worden. Er was immers geen ‘klassering’. Nu verzetten zich deze wijnbouwers die de afgelopen twintig jaar voor gemak kozen, tegen de oprichting van een BOB Limburg. Gelukkig lijkt het er op dat wat mij twintig jaar geleden niet is gelukt, nu wel lukt. De wijnbouwers van goede Limburgse wijn hebben er immers al heel lang recht op. Een eigen BOB.

Februari 2011

1985 aanleg St Cunnibert wijngaard

Toen Laurent Savelkoul in 1985 zijn wijngaard St. Cunnibert in Wahlwiller door de pastoor van het dorp liet inzegenen was dat voor Laurent aanleiding om dit met een feest te doen. Hierbij waren uiteraard de pers en vooraanstaande personen uitgenodigd. Het idee ontstond om de Limburgse wijn te gaan beschermen tegen fraudeurs door een wettelijk kader in het leven te roepen. Een A.O.C. Limburg. Ik begon aan de voorberijdingen en ging de reeds bestaande wijngaarden inventariseren.

1973

In '1973 werd in Linden de vereniging van de Hagelandse wijnliefhebbers opgericht. Vandaag telt het Hageland een honderdtal wijnbouwers. Een aantal heeft voor een semi-professionele tot professionele benadering gekozen, met bedrijven die tot 5 ha druiven verbouwen.

1972

"Vader Daems" begon in 1972, o.m. om zijn huis, met aanplant van Müller-Thurgau, en bracht een paar jaar later de eerste "Hagelander" op de markt. Jos Boyen uit Assent en Maurice Fol uit Linden volgden. Het is onder impuls van Maurice Fol dat in het Hageland de eerste wijnbouwersorganisatie is ontstaan. HIj en zijn zoon Frank zijn de drijvende kracht achter de "Lindener".

1967

Frits Bosch legde in 1967 zijn wijngaard Slavante bij Maastricht aan. Dan volgde Hugo Hulst, die op de Apostelhoeve bij Maastricht als eerste de wijnbouw in Limburg als een economische activiteit herintroduceerde. In 1970 besloot Hugo Hulst de wijnstok op de Apostelhoeve, een traditioneel fruitbedrijf, te laten terugkeren. Hij begon hij met een kleine oppervlakte van 25 are op proef. Hij was het die de wijnbouw in Limburg als een economische activiteit herintroduceerde.

1964

De eerste nieuwe wijngaard werd in Kerniel - Borgloon geplant door Jean Bellefroid - verzekeringsmakelaar en wijnfanaat. Om zijn huis plantte hij in 1964 de historische rode wijndruif "Loonse Vroege" - wellicht een vroege clone van Pinot Noir aan. Hij had het wijnvirus doorgegeven aan verschillende Vlaamse maar ook Nederlandse wijnbouwers.

1924 Huy

Hoewel de meeste mensen denken dat er in België geen wijnbouw meer was na de eerste wereldoorlog is er wel degelijk nog wijnbouw. Op deze foto zien we de oogst van 1924.

1852 "Culture de la vigne et fabrication des vins en Belgique"

Onlangs vond ik een boek over de Belgische wijnbouw uit 1852. Hieruit blijkt dat er sprake was van een economisch belangrijke wijnbouwsector met veel informatie over wijngaarden, druiven en vinificatie-technieken. Veel meer hierover zal in mijn boek te lezen zijn.
Hierin lezen we het volgende: “De huidige wijngaarden in de Kempen, Limburg en Brabant zijn, op enkele uitzonderingen na, zeer recent. De Putte-wijngaard werd in 1848 geplant door de heer Rampelbergh en de heer Opdebeck en heeft nu 5.500 planten. Die van de jezuïeten van Lierre dateert uit hetzelfde jaar en vormt vandaag een mooie afsluiting in vol bedrijf. De wijngaard van de Trappisten van Westmalle, tussen Antwerpen en Turnhout, bestond aanvankelijk uit een twintigtal are, maar is door opeenvolgende aanplantingen, gedaan in 1846, 1848, 1850 en 1851, gegroeid en strekt zich nu uit tot meer dan vijf hectare, zowel binnen als buiten de ommuring. De Abdij van Tongerloo heeft sinds 1850 een hectare wijnstokken in haar ommuring. De muren zijn ook bekleed met rode en witte wijnstokken. De Abdij van Averbode heeft ook een hectare wijnstokken, maar dan buiten de ommuurde clos, waardoor deze niet zo beschut is als deze van de Abdij van Tongerloo. Bij Tremeloo is er een heuvel met wijnstokken beplant. Het trappistenklooster in Achel heeft ongeveer een halve hectare. De Abdij van Postel is vorig jaar begonnen met de aanplant van wijnstokken in Diest, Montaigu, Gheel, Turnhout, Antwerpen, Waelhem, Berlaer, Heyst-op-den-berg, enz.” Ook vinden we hier gedetailleerde beschrijvingen van de wijnbouw in Wallonië, waar het zwaartepunt op de oevers van de Maas gelegen is. Zo worden de wijngaarden bij Profondeville, niet ver van Dinant, uitvoerig beschreven. "Vanaf hier zien we een oeverheuvel, blootgesteld aan het zuiden en oosten, en bestaande uit ongeveer 15 hectare land gebruikt voor de teelt van wijnstokken."

1833 modelwijngaard

In februari 1833 kreeg de wijngaard van de Mooreghem het statuut van modelwijngaard van minister van Binnenlandse Zaken Rogier. Een zekere Pazuengos werd door de regering aangesteld en betaald om de wijngaard te leiden. Hij moest bezoekers rondleiden en hun vragen beantwoorden. Tevens moest hij een praktisch handboek schrijven en andere wijnbouwers advies geven. <- kopie uit het archief van de Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers.

1832

De regering besloot in de loop van 1832 de wijnbouw aan te moedigen. Senator Van Hoobrouck de Mooreghem, een grootgrondbezitter die vanaf 1834 deel uitmaakte van de Hoge Landbouwraad, stelde voor om zijn wijngaard nabij Oudenaarde als modelwijngaard open te stellen voor het publiek.

1815

De ‘kleine ijstijd’ die we kennen van de prachtige schilderijen van oude Hollandse meesters heeft de wijnbouw in onze regionen een eerste zware slag toegebracht. De bevroren wijngaarden werden gerooid en gebruikt om er andere gewassen aan te planten. De brouwkunst had voor een goed en goedkoop alternatief voor wijn gezorgd, en de eerste zorg was de explosief groeiende bevolking te kunnen voeden. “Waarom zo onzekere druiven aanplanten en drie jaar wachten, terwijl men het volgende jaar al oogsten kan”, moet men hebben gedacht. Het grootste deel van de wijngaarden is toen verdwenen en enkel de best gesitueerde wijngaarden overleefden deze periode.

Er volgde een lichte opwarming van het klimaat, en bijgevolg weer een gunstige periode voor de wijnbouw in onze streken. Tot ten tijde van Napoleon, die er geregeld ten onrechte de schuld van krijgt de wijnbouw in de Nederlanden de genadeslag te hebben toegebracht, opnieuw een ramp de wijnbouw in de noordelijke gebieden trof. In april 1815 was er een enorme uitbarsting van de stratovulkaan Tambora op het eiland Sumbawa, toen nog onderdeel van Nederlandsch-Indië, in de Indonesische archipel. De erupties, 7 op de vulkanische explosiviteitindex, waren ongeveer vier keer zo krachtig als deze van de Krakatau in 1883 en duurden nog drie maanden. Naar schatting verloren 12.000 mensen direct het leven, en meer dan honderdduizend mensen stierven ten gevolge van hongersnoden doordat oogsten mislukten en landbouwgronden onbruikbaar werden. De effecten waren wereldwijd zo groot dat men spreekt van ‘het jaar zonder zomer’ In de zomer van 1816 waren er ook in Europa veel misoogsten. Hier daalde de temperatuur met ongeveer 3°C. In de winter van 1815-1816 was de invloed op de temperatuur nog groter. Het is door deze vreselijk koude winter dat de wijnbouw uit onze regionen volledig verdween. Niemand dacht aan de heraanplant van wijngaarden. De hongersnood die Europa in de daaropvolgende zomer trof zorgde er voor dat alle beschikbare grond voor voedsel gebruikt werd.

Wijnbouw in de stad
Tegenwoordig denkt niemand aan de stad als we het over wijnbouw hebben. Toch waren wijngaarden in de stad in de middeleeuwen een doodnormale zaak. Met het Runkster hofke is in Hasselt deze traditie in ere hersteld. Een initiatief dat wellicht navolging gaat vinden. Mensen die interesse hebben kunnen contact met mij opnemen.

18e eeuw

Op deze gravure uit 1730 staat de wijnbouw als een van de drie belangrijkste economische factoren in 'het land van Luik' afgebeeld.

Het zijn deze percelen die in de Franse tijd, toen onder meer het kadaster werd ingevoerd, met benamingen als wijngaardveld en dergelijke werden geregistreerd.

Er volgde een opwarming, en bijgevolg gunstige periode voor de wijnbouw in onze regionen.

16e eeuw

In de zestiende eeuw kwam de ommekeer. Het klimaat veranderde relatief snel en eind van die eeuw bevonden de Nederlanden zich in de kleine ijstijd. Iedereen kent de pachtige schilderijen met winterlandschappen.

14e-15e eeuw

In de veertiende en vijftiende eeuw waren het Maas- en Geuldal één groot wijngebied. Het moet een aanblik hebben opgeleverd waarvoor we nu honderden kilometers verder moeten reizen.

968 wijngaarden bij Maastricht beschreven

Maar de eerste officiële vermelding van wijnbouw dateert van 968 toen er in stukken van Gerberga van Saksen wijngaarden bij Maastricht werden beschreven.

282 Romeinse tijd

Waarschijnlijk werd voor het begin van onze jaartelling in onze streken al wijn gemaakt. Met zekerheid mag worden aangenomen dat er in de tijd van de Romeinen druiven werden verbouwd, wijn drinken was toen heel normaal. Wijn vervoeren was toen immers niet evident. Men probeerde het zoveel mogelijk lokaal te produceren. Daardoor warden in het ganse Romeinse gebied wijngaarden aangelegd, tot in zuid Engeland toe.
De ontdekking van een bronzen oscilla (een soort Romeinse amulet die goede wijnoogsten aankondigde) in 1866 bewijst het: het dorp, gelegen waar nu Schaarbeek (Trooststraat) ligt, beschikte over wijndruiven. De basisdrank van de Romeinse soldaat was de "posca", een mengeling van wijn en water met een azijnsmaak. De wijngaard van Schaarbeek is de op dit moment oudste bewezen wijngaard van België: hij zou dateren uit 282.

De geschiedenis van onze wijnbouw

'De geschiedenis van onze wijnbouw' is een boeiende lezing over onze wijnbouw die veel nieuwe inzichten geeft in ons rijke wijnbouwverleden.